Ponad pół wieku temu w Chile powstało Miasto Otwarte jako projekt artystyczny i próba połączenia poezji, architektury, filozofii, sztuki i życia. Miasto funkcjonuje do dzisiaj i inspiruje kolejne pokolenia artystów.
Historia powstania Miasta Otwartego (Ciudad Abierta) wiąże się z dwoma wydarzeniami. Pierwsze z nich to podróż przez kontynent Ameryki Południowej, pod przewodnictwem argentyńskiego poety Godofredo Iommi w 1965 roku, w której uczestniczyli głównie studenci i wykładowcy z Wydziału Architektury Katolickiego Uniwersytetu Valparaíso. Inspiracją do tej podróży był rysunek odwróconej mapy Ameryki Południowej z 1943 roku, stworzony przez urugwajskiego awangardowego malarza Joaquína Torresa Garcíi. Rysunek ten symbolizował postulat zmiany sposobu myślenia o Ameryce Południowej, ukształtowanego przez wieki kolonializmu i traktującego ludzi tam mieszkających z pozycji siły, nie tylko tej fizycznej ale także kulturowej.
Joaquín Torres García, "Odwrócona Ameryka", 1943 rok
Osoby biorące udział w podróży z Ziemi Ognistej do Santa Cruz de la Sierra w Boliwii, zadawały sobie pytania o znaczenie Ameryki we współczesnym świecie.Drugim wydarzeniem było opublikowanie w 1967 roku przez uczestników podróży poematu kolektywnego „Amereida”. Wyraz „Amereida” powstał z połączenia dwóch wyrazów: „Ameryki” i „Eneidy” - tytułu poematu Wergiliusza, w którym można dopatrzyć się przesłania: naród rzymski jest w istocie nieśmiertelny, niezniszczalny, i zasługuje na to, aby panować nad światem. Ciekawostką jest to, że w poemacie „Amereida” występuje w jednym z wersów Edward Stachura: „dziś jestem wszystkimi żebrakami / po królewsku / ze stachurą w ostatniej kwadrze”. Młody wówczas Stachura pomieszkiwał u syna Godofredo Iommi, Jean Paula Iommi Amunategui. Przyjaźnił się również z panamskim poetą Edisonem Simonsem.Miasto Otwarte powstało 20 marca 1970 roku na prawie trzystu hektarach leżących 25 kilometrów na północ od Valparaíso. Data nie została wybrana przypadkowo. Na tego dnia przypadało dwustulecie urodzin niemieckiego poety Friedricha Hölderlina, autora wersu: „poetycko zamieszkuje człowiek”. W 1936 r. Martin Heidegger najpierw wygłosił, a następnie opublikował słynny tekst „Hölderlin i istota poezji”, w którym zaprezentował interpretację zapisanej przez niemieckiego poetę formuły. Grzegorz Jankowicz na łamach Tygodnika Powszechnego tak opisuje tekst Heideggera: „Żyjąc w świecie, nieustannie działamy: walczymy, zdobywamy, budujemy, wytwarzamy. Słowem – mamy tyle, ile jesteśmy w stanie osiągnąć dzięki własnym staraniom. Ale nie jest to wcale główny cel naszego istnienia. Ważniejszy jest proces nazywania bogów i istoty rzeczy. Nie zadowalają nas jedynie codzienne działania, zwyczajowe zatrudnienia, które podejmujemy z konieczności. Nasza uwaga nieustannie zwraca się w stronę podstawy, fundamentu, pierwszej zasady, początku, istoty rzeczywistości. Pragniemy ową pierwszą zasadę objaśnić, zrozumieć nie tylko, kim jesteśmy jako działające jednostki, ale też – czym jest świat i czym my w nim jesteśmy. (…) Za pomocą wiersza można się przedrzeć przez wierzchnią warstwę rzeczywistości i dotrzeć do miejsca, z którego rzeczywistość bierze swój początek. Więcej – samo działanie poetyckie, samo układanie wiersza jest równoznaczne z ustanawianiem bytu.” Miasto Otwarte działa do dzisiaj. Nie zniszczyła go nawet dyktatura Pinocheta. Jest specyficznym połączeniem komuny, eksperymentu pedagogicznego, sztuki, nauki i utopii, w której poezja jest ważną częścią ludzkiego działania.
Tomasz Gos
Linki:
Strona internetowa Miasta Otwartego: http://amereida.cl/Ciudad_Abierta
Miasto Otwarte na Documenta 14 w Kassel: https://www.documenta14.de/en/artists/13574/ciudad-abierta